بند امیر

بَند امیر مجموعه آبی به هم پیوسته از ۶ دریاچه کوچک و بندهای طبیعی بین آنان در ولایت بامیان، مرکز افغانستان است. نام این مجموعه برگرفته از عنوان امیرالمومنین(ع)، لقب امام اول شیعیان و داستان ساختن بندها و تشکیل دریاچه‌ها توسط وی در باورهای محلی است. ذوالفقار، پودَنه، پنیر، هَیبت، قنبر و غلامان نام این دریاچه‌هاست. در کنار یکی از دریاچه‌ها، بنا و چشمه‌ای وجود دارد که مردم بومی، آن‌ها را به خاطر انتساب به امام علی(ع)، متبرک می‌دانند. بند امیر و طبیعت اطراف آن به عنوان اولین پارک ملی افغانستان ثبت شده است.

موقعیت

بند امیر شامل ۶ دریاچه طبیعی کوچک در ولایت بامیان افغانستان است که از شرق با شهر بامیان حدود ۷۵ کیلومتر و از غرب با شهر یَک اَولَنگ حدود ۳۴ کیلومتر فاصله دارد. نام این مجموعه برگرفته از بندها/سدهای آن است که به مرور شامل بندها و دریاچه‌ها شده است. رشته‌کوه‌های هندوکش و بابا دریاچه‌های بند امیر را از شمال و جنوب دربرگرفته‌اند. بند امیر از سطح دریا ۲۹۰۰ متر ارتفاع دارد.

نام دریاچه‌ها از غرب به شرق چنین است: ذوالفقار، پودَنه یا پودینه (پونه)، پنیر، هَیبت، قنبر و غلامان. ذوالفقار وسیع‌ترین دریاچه بند امیر، ۴۹۰ هکتار مساحت دارد، و غلامان کوچک‌ترین دریاچه ۸۰۰ متر طول دارد. بند یا دریاچه هیبت، عمیق‌ترین دریاچه بند امیر، تا ۵۰ متر عمق، و بیش از ۳ کیلومتر طول و ۴۶۰ متر عرض دارد. بند پنیر نیز که تقریبا ۱۴۰ متر عرض دارد، دیواره‌های سفید پنیری دارد.

داستان بندها

همه داستان‌های مربوط به نام‌گذاری بند امیر و دریاچه‌های آن، با تفاوت در جزییات، به شخص امیرالمؤمنین برمی‌گردد و اینکه این امام، سدها را با معجزه خود و بخاطر جلوگیری از سیلاب ویرانگر رود، ساخته است.

اولین حکایت، چگونگی ساختن سدهای پی در پی در مقابل سیل توسط امام علی(ع) را بیان می‌کند. حضرت علی اولین سد را با شکافتن کوه توسط شمشیرش که به ذوالفقار معروف بوده، ایجاد کرده، سپس با سرازیرشدن سیل از این بند، بند بعدی را با انبوهی از گیاه پودنه (پونه) درست کرد. امیرالمؤمنین بند سوم را با تبدیل پنیرهای زنان محلی به سنگ، ساخت ولی نتوانست جلوی سیل را بگیرد. سپس امام نگاهی غضبناک به سنگ‌های بستر رود کرده و آنها از هیبت وی کنده شده و بند هیبت برپا گردید و سرانجام آخرین سد توسط غلامان و به فرمان علی ابن ابیطالب جلوی سیل را گرفت.

حکایت دیگر مربوط به شاه بربر، سلطان بامیان و مناطق اطراف است که نتوانست حتی با بکارگیری غلامان بسیار، سدی بسازد و جلوی سیل ویرانگر را بگیرد. در همان زمان، مرد فقیری از منطقه بربر، در مدینه از حضرت علی، درخواست کمک کرد. امام پیشنهاد نمود که آن مرد وی را به عنوان برده بفروشد و پولش را بگیرد. او امام را به منطقه بربر برده و خریدن وی را به شاه بربر پیشنهاد کرد. شاه بربر شرط کرد که در مقابل دادن طلای بسیار به او و خریدن امام، باید امیرالمؤمنین بر دریا (رود) سدی بسازد. حضرت علی شرط را قبول کرده و با ذوالفقار تکه بزرگی از کوه را کنده و بند ذوالفقار را ساخت. سپس امام علی پنج سد دیگر را با پنج انگشت خود بنا کرد تا هم باعث کنترل سیل گردد و هم از آب آن برای آبیاری و گردش آسیاب‌ها استفاده شود.

الکساندر برنیس اولین بار در ۱۲۱۷ش (۱۸۳۸م) داستان‌های مرتبط با دریاچه‌ها را ثبت نمود. او حکایت‌ها را از زبان فردی انگلیسی به نام لیچ نوشته است. لیچ در گزارش خود آورده بود که بند امیر در زمان یک پادشاه افسانه‌ای هندو بنام بربر ساخته شده‌اند.

مزار بند امیر

ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﻛﺰی بند هیبت ساختمانی وجود دارد که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد و معروف به ‏ﻣﺰﺍﺭ ﺑﻨﺪ ﺍﻣﻴﺮ است. در باورهای مردم بومی، شاه بربر، سلطان این منطقه، پس از آمدن امام علی به این منطقه، و ساختن بندها، دعوت امام را برای اسلام آوردن پذیرفت و مسلمان شد. سپس امیرالمؤمنین در زمین این بنا، سجده شکر به جای آورد. مردم بومی، ﺍﻳﻦ ﺯﻳﺎﺭتگاه ﺭﺍ ﻣﻘﺪس ﺷﻤﺮﺩه و به عنوان ﻗﺪمگاه امام ﻋلی(ع) ﺍﺯ ﺧﺎک ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺁﻥ ﺑﺮای ﺗﺒﺮک ﺑﺮمی‌دارند. ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ این بنا ﺁﺭﺍﻣﮕﺎه ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺍﺯ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ محل قرار دارد.

در غرب بند هیبت، چشمه‌ای به نام چشمه شفا روان است که دارای آب بسیار سردی است. بخشی از بازدیدکنندگان، ﺧﻮﺩ ﯾﺎ ﺍﻃﻔﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ با انگیزه تبرک و درمان در این چشمه ﺷﺴﺖﻭﺷﻮ ﻣﯽ‌ﺩﻫﻨﺪ.

گردش‌گری

جاذبه گردشگری بند امیر از ۱۳۲۹ش (۱۹۵۰م) توریست‌های بسیاری را به خود جلب کرده است. نام این دریاچه‌ها گرچه در ۱۳۳۹ش (۱۹۶۰م) در سطح بین‌المللی بازتاب پیدا کرد؛ اما تا سال ۱۳۸۸ش (۲۰۰۹م) طول کشید که این منطقه به پارک ملی تبدیل شد. بند امیر اولین و تنها پارک ملی افغانستان است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است. مساحت این پارک حدود ۴۱هزار هکتار است.

ویژگی‌های طبیعی

سرچشمه دریاچه‌های بند امیر از شرق آن در یکه‌اولنگ و توسط چشمه‌ها و پیوستن چند رود کوچک تامین می‌شود. بندها یا سدهای طبیعی، در چند نقطه، باعث تجمع آب و تشکیل دریاچه‌ها شده است. در پارک ملی بند امیر، جانوران و پرندگان مختلفی زندگی می‌کند.

زمین‌شناسی

بند امیر در بستری از سنگ آهک و گِل رُس کرتاسه‌ای واقع است. بندها از تراورتن تشکیل شده که در فاصله بین مراحل دوره چهارم یخبندان زمین بوجود آمده‌اند.

آب

بند امیر سرچشمه رودخانه بلخاب است و بسیاری از مناطق شمال افغانستان از جمله ولایت بلخ را آبیاری می‌کند. رنگ آب آن بصورت آبی و لاجوردی است.

پانویس

منابع

• لی، جاناتان، عجایب تاریخی افغانستان، ترجمه:سیدمحمد حسینی، کابل، نشر رحمت، ۱۳۹۲ش.
• مدخل بند امیر (۲)، در دانشنامه جهان اسلام، ج۴، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۷ش.
• .

پیوند به بیرون